Người phục dựng trò Kiều ở Tiên Điền

Cụ Nguyễn Du quê ở xã Tiên Điền, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh, là người viết “Truyện Kiều”, thế nhưng trò Kiều lại phát sinh ở huyện Đông Thành, phủ Diễn Châu, tỉnh Nghệ An.

Vào những năm 1918 - 1920, trò Kiều du nhập về xã Tiên Điền nhờ công của 3 anh em Trần Văn Lan, Trần Văn Thiều và Trần Văn Ân. Trong vòng 20 năm, từ khi được truyền về quê hương cụ Nguyễn Du đến năm 1944, trò Kiều trở nên rất thịnh hành.

Đêm khuya, dù mưa hay nắng, hễ nghe tiếng trống trò của Tiền Giáp nổi lên, người làng lại rủ nhau đi xem nhà trò tập hát. Từ Tiên Điền, trò Kiều đã lan sang các  xã Xuân Mỹ, Cổ Đạm, Xuân Liên, Xuân Lĩnh…

Thế rồi, kháng chiến chống Pháp bùng nổ, phong trào hát trò Kiều ở Tiên Điền tạm lắng. Sau đó, hòa bình lập lại ở miền Bắc, từ năm 1956 - 1965, trò Kiều hồi sinh, tiếp tục biểu diễn phục vụ nhân dân. Thời kỳ đế quốc Mỹ leo thang đánh phá miền Bắc, phong trào diễn trò Kiều một lần nữa lâm vào cảnh “thoái trào”.

Từ khi Nghị quyết Hội nghị lần thứ 5, Ban chấp hành TƯ Đảng khóa VIII đi vào cuộc sống, Đảng bộ, chính quyền, nhân dân các xã đã đề nghị huyện khôi phục di sản trò Kiều. Năm 2000, ông Hoàng Đình Hà, nguyên Chủ tịch UBND huyện Nghi Xuân chỉ đạo Phòng Văn hóa - Thông tin huyện triển khai việc phục hồi, dàn dựng trò Kiều để chuẩn bị biểu diễn phục vụ lễ hội kỷ niệm 240 năm ngày sinh đại thi hào Nguyễn Du.

Ông Nguyễn Ban, lúc đó là Trưởng phòng Văn hóa - Thông tin huyện Nghi Xuân đến gặp vợ chồng ông Nguyễn Mậu và bà Trần Thị Phượng để bàn về việc cộng tác khôi phục trò Kiều. Vợ chồng ông Mậu nhất trí tham gia kế hoạch phục dựng. Nhưng khi bước vào công tác sưu tầm kịch bản đã gặp rất nhiều khó khăn.

Cả xóm không còn ai nhớ câu hát trò Kiều, kịch bản cũng bị mất mát, nhiều đoạn chưa đầy đủ. Vợ chồng ông Mậu, bà Phượng phải lặn lội đi khắp các địa phương như Xuân Liên, Xuân Lĩnh để sưu tầm kịch bản nhưng chỉ tìm được một vài trích đoạn. Vì vậy, họ phải đến các gia đình là con em của đội trò Kiều ngày trước để tìm kiếm, sưu tầm, ghi chép kịch bản.

Không qua trường lớp đào tạo, nhưng mỗi câu kịch bản sưu tầm được, ông đều đối chiếu với nguyên tác truyện Kiều, so sánh các làn điệu một cách cẩn thận, đồng thời đánh dấu những chỗ còn thiếu để chuyển thể bổ sung từ truyện Kiều của cụ Nguyễn Du.

Như con ong cần mẫn đi hút mật, sau 5 tháng sưu tầm, chỉnh lý, hoàn thiện kịch bản, ông Mậu bắt tay vào việc thành lập đội trò Kiều và dàn dựng đội hát, múa trong điều kiện khó khăn, thiếu thốn đủ bề. Vũ đạo của trò là rất quan trọng, nhưng lại có rất ít người nhớ đầy đủ để hướng dẫn cho lớp trẻ. Số lượng diễn viên phải từ 18 đến 20 người nên rất khó khăn trong tuyển chọn. Trang phục của trò Kiều cầu kỳ, điều kiện âm thanh, ánh sáng phục vụ việc biểu diễn của đội trò cơ sở ở thôn xóm còn rất nhiều hạn chế.

Tuy được Phòng Văn hóa - Thông tin hỗ trợ về tài chính, nhưng kinh phí luyện tập, việc tổ chức tập múa hát và chế độ bồi dưỡng cho diễn viên vẫn không đủ. Tuy nhiên, đội trò Kiều của xã Tiên Điền đã cố gắng khắc phục mọi khó khăn để phục vụ nhu cầu thưởng thức nghệ thuật của người dân xã nhà.

Năm 2001, sau nhiều năm “thoái trào”, tại sân UBND xã Tiên Điền, lần đầu đội trò Kiều do ông Mậu chỉnh lý kịch bản, dàn dựng đã tổ chức đêm công diễn thành công. Năm 2005, nhân dịp kỷ niệm 240 năm và năm 2010, kỷ niệm 245 ngày sinh của đại thi hào Nguyễn Du, đã có tiết mục diễn trích đoạn “Kim Kiều hẹn ước”.

Từ tháng 7/2015 đến nay, đội trò Kiều xã Tiên Điền đã tổ chức biểu diễn một số trích đoạn phục vụ chương trình truyền hình quân đội và tuần lễ văn hóa tìm hiểu cuộc đời, thân thế và sự nghiệp của cụ Nguyễn Du.

Nhờ những đóng góp, công lao to lớn của vợ chồng ông Nguyễn Mậu mà trò Kiều ở Tiên Điền đã được phục hồi, duy trì, phát triển, góp phần vào công tác bảo tồn một loại hình văn hóa phi vật thể được hình thành từ tinh thần tác phẩm truyện Kiều trên quê hương cụ Nguyễn Du ở xã Tiên Điền, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh.